Tram ontspoort in Rio de Janeiro

´´Dief! Schaamteloze! Moordenaar!`` Secretaris Júlio Lopes van het gemeentelijk transportbedrijf van Rio de Janeiro moet het ontgelden. Buurtbewoners hebben het op hem gemund. Lopes komt om vier uur ´s middags op zaterdag 27 augustus 2011 aan op Rua Joaquim Murtinho in zijn stad. Lopes is getuige van een complete ravage. Van tram nummer 10, die tussen het centrum van Rio de Janeiro en de boven gelegen toeristische wijk Santa Teresa rijdt, is niet veel meer over. Op volle snelheid ontspoort de bekende tram een uurtje eerder, bij de afdaling naar het centrum, op één van de laatste scherpe bochten. De 10 raast naar beneden, botst tegen twee lantaarnpalen en komt uiteindelijk tegen een muur tot stilstand. Vijf inzittenden, drie mannen en twee vrouwen, sterven. Onder hen trambestuurder Nelson Correia da Silva. Hij raakt bekneld en zal letterlijk doodbloeden. Het aantal gewonden is 54, tien van hen zijn er zeer slecht aan toe. Zij liggen in drie verschillende ziekenhuizen in Rio de Janeiro.
Lopes krijgt de wind van voren op de plek van het ongeluk, waar tientallen buurtbewoners de tragedie gadeslaan. Het is begrijpelijk. Voor de camera belooft hij dezelfde zaterdag een diepgaand onderzoek in te stellen. Alles zal boven water komen. Dat hoeft helemaal niet, dat onderzoek. De mensen en ook de secretaris weten donders goed waar het aan scheelt. De trammetjes op het genoemde traject zijn altijd overvol. Officieel zijn er 32 zit- en 12 staanplaatsen. Die voldoen niet. Onderweg springen zomaar mensen op de tram, wurmen zich onder de passagiers, klampen zich vast aan metalen uitsteeksels. Dat is al tientallen jaren het geval, toeristische foto´s tonen immer die uitpuilende trams. Lopes kan er dan ook niet onder uit en geeft dezelfde avond van het ongeluk toe dat ook de nummer 10 overvol was. ´´Het is altijd mijn zorg geweest, maar we hebben hier te maken met een cultureel fenomeen dat Santa Teresa heet``, zegt hij. De hoger gelegen wijk is een alternatieve buurt met veel kleur en kunst en een geliefde plek voor inwoners van Rio de Janeiro. Die ontvluchten de stadsdrukte en bezoeken in een van de vele fraaie restaurants en bars. Ook buitenlandse toeristen weten Santa Teresa te vinden. Het geldt als één van de trekpleisters van Rio de Janeiro, naast het enorme Christusbeeld, het Suikerbrood en de stranden.
Gouverneur Sérgio Cabral van Rio de Janeiro besluit om alle trams van en naar Santa Teresa op non actief te stellen totdat alle bijzonderheden van het ongeluk vaststaan. Hij voegt eraan toe dat Rio de Janeiro alle (financiële) hulp aan de slachtoffers geven. Begravenissen en kosten van medische behandelingen worden betaald. Op een Braziliaanse nieuwswebsite verschijnt het verhaal van de laatste rit van de 57-jarige trambestuurder Nelson Correia da Silva. Hij was erg geliefd in Santa Teresa, iedereen hem kende. Dat blijkt ook uit het verhaal: ´Nelson begint zijn werkdag om tien uur ´s ochtends. Voor hij de 10 instapt, gaat de telefoon op het stationnetje waar hij op het punt staat te vertrekken. De bestuurder neemt op. Aan de andere kant van de lijn Luciana Miranda. Een buurtbewoonster die hij goed kent, zij heeft een lunchroom. Luciana: ´Als je langs mijn lunchroom rijdt, moet je claxonneren en stoppen. Dan kom ik naar buiten met een zak met sandwiches en appels voor jou en de andere bestuurders.` Hij deed het, vertelt Luciana, bedankte me en reed verder. Nelson was een lieverd.`
Nooit meer zal trambestuurder Nelson de zoete broodjes van Luciana mogen proeven (foto links de trambestuurder en de eigenaresse van de lucnroom). Nadat de 10 uit de rails schoot, denderde die nog een meter of dertig naar beneden, alvorens eerst die twee lantaarnpalen te raken en uiteindelijk die muur. Nelson raakt bekneld, tussen de laatste van de twee palen en verwrongen ijzer van zijn tram. Bloed sijpelt uit zijn mond. Door de klap valt hij van zijn stoel. Als enkele minuten later brandweerlieden hem vinden, ligt hij bovenop een dode vrouw. Hij leeft nog, maar zal even later toch aan de verwondingen bezwijken.
Het is zondagochtend nog geen tien uur op de plek van het ongeluk. De ochtend na de tragedie. Politie doet verregaand onderzoek op , ze praat met buurtbewoners. Specialisten bekijken opnieuw de situatie op een deels afgesloten Rua Joaquim Murtinho. Meer gedetailleerd nieuws. Namen van de dodelijke slachtoffers worden bekend gemaakt: Nelson Correa da Silva, Claudia Lilian Almeida Fernandes, João Batista Soares, Ivone da Silva en Maria Eduarda Nunes. Onder de gewonden vijf buitenlandse toeristen en drie kinderen.
En dan komt het. Júlio Lopes bevestigt dat de 10 een oude tram was en nog niet gemoderniseerd. Modernisering van alle trams op de befaamde toeristische route zit in de pen. Sterker, de gemeente Rio de Janeiro had al nieuwe voertuigen besteld. Die zijn echter niet in gebruik genomen. Ze zouden mankementen vertonen en daarover is nu een juridische strijd gaande. Zo blijft het bij het aloude liedje. Of beter bij het aloude spreekwoord. Brazilië én de put én het kalf én het dempen. In die volgorde.
Het is zondagavond, half zeven, het is al donker in Santa Teresa. De rust wil er maar niet terugkeren. Circa honderd buurtbewoners gaan eerder op de dag, om vier uur ´s middags, de straat op. Ze protesteren. Ze spreken over grove nalatigheid van de gemeente Rio de Janeiro, over een aangekondigde tragedie en niet over een fataliteit, zoals autoriteiten in reacties laten weten. De groep krijgt steun van het plaatselijke bewonerscomité. De mensen lopen over de rails, waar de aloude bomvolle trammetjes reden, en door de eigen buurt. De restanten van lijn 10 liggen niet meer op straat, ze zijn naar een remise gebracht die vlakbij de plek van het ongeluk ligt.
Lerares Simone Reichel, die in Santa Teresa woont, loopt mee met de stoet. Zij zegt: ´´Ik was zaterdag eerder op de plek van het ongeluk dan de brandweer. Het zal moeilijk worden om te vergeten wat ik daar zag. Scènes van totale radeloosheid. Wanhoop. Veel gewonden, onder wie een kind. Die trams waren altijd overvol. Iedereen weet het. Hoe kun je zo´n regio toeristisch promoten zonder een goede infrastructuur?`` Raphael Santana woont ook in Santa Teresa en is gids. ´´Ik ga met mijn klanten niet meer in die trams. Soms moet je tot twee uur wachten voor er plaats is. De trams zijn onvoldoende uitgerust voor het steeds groeiende aantal passagiers. En dan heb ik het maar niet over de staat waar in ze verkeren.``