Pesten op school

De Braziliaanse Ana Cláudia Lauer is twintig jaar jong. Zij woont en studeert in Ribeirão Preto, een stad op 313 kilometer afstand van São Paulo. Ana Cláudia wil dolgraag de verpleging in en daarom zit ze op de universiteit Centro Universitário Barão de Mauá. Het gaat goed met haar tot die verschrikkelijke donderdag 31 maart en vrijdag 1 april 2011. De leerlinge merkt dat medestudenten haar achtervolgen als ze de school verlaat. Ze doet daar die donderdag aangifte van bij het secretariaat van haar universiteit. De volgende dag, na afloop van de lessen, raken twee medeleerlingen van haar in een verhitte discussie over de aangifte. Dat gebeurt bij de universiteit. Een derde pakt een motorhelm en slaat Ana Cláudia met kracht in haar gezicht (foto onder, de verwondingen).
De jonge studente moet naar een ziekenhuis voor behandeling en meerdere onderzoeken. Erger is evenwel de geestelijke schade. De studente wil psychologische hulp, doet gelukkig aangifte bij de politie, maar besluit niet meer terug te keren naar de universiteit. De politie pakt de drie leerlingen op en verhoort hen. Een ander onderzoek loopt nog: heeft de beveiliging van de universiteit geen steken laten vallen? Moeder Cláudia Aparecida Rodrigues Lauer van het slachtofster herhaalt dat haar dochter niet meer terugkeert naar de universiteit. ´´Ook wij zijn bezorgd over wat er kan gebeuren als ze terug zou gaan.``
Geweld onder scholieren, pesten op school. Brazilië gebruikt de Engelse term bullying. Het is helaas schering en inslag in het Latijns-Amerikaanse land, het neemt jaarlijks toe. Bijna wekelijks verschijnt er een bericht in de pers of is op televisie een reportage over bullying te zien. De onafhankelijke organisatie ONG Plan Brasil, die opkomt voor de rechten van het kind, misstanden zoals seksueeel misbruik en uitbuiting aan de kaak stelt, doet onderzoek onder 5.168 leerlingen in de leeftijd van tien tot en met achttien jaar. Van dat aantal zegt 1.477 meer dan eens het slachtoffer te zijn van bullying. Tegen de dertig procent, stelt ONG. Voor alle duidelijkheid, bullying betekent niet alleen fysiek geweld. Ook verbale agressie valt er onder, zoals intimidatie en uitschelden. Zeventien procent van het leerlingenaantal is betrokken bij bullying op en rond de Braziliaanse scholen en universiteiten, zij het als slachtoffer, zij het als dader. Jongens zijn vaker het mikpunt dan meisjes, 12,5 tegen 7,6 procent. Vijftig procent van alle gevallen van bullying speelt zich af binnen het klaslokaal.
Cléo Fante is onderzoekster en opvoedkundige in Brazilië (foto rechts). Zij houdt zich bezig met het fenomeen bullying, heeft er zelfs met de Portugese doctor in opvoedkunde Alexandre Ventura een boek over geschreven. Fante wijst nadruk op de rol van de ouders. ´´Zij moeten onderscheid zien tussen een onschuldig pesterijtje en serieus geweld. Bullying is geen simpel spelletje. Schelden kan leiden tot geweld onder kinderen. Hij of zij durft de volgende dag niet meer naar school te gaan. Pure angst om geslagen te worden.``
Een discussie-bijeenkomst op vrijdag 15 april 2011, in de chique wijk Cohafuma van de hoofdstad São Luis van de noordelijke staat Maranhão in Brazilië. Onderwerp: bullying in alle vormen, zelfs via de computer schijnt het voor te komen. Kopstukken zijn aanwezig. Ja, ook Cléo Fante en Alexandre Ventura. Onder de genodigen verder een psycholoog, een aanklager, een journalist, een pedagoog en een theoloog. In 2010 wordt in Brazilië een wet van kracht die bullying als onderwerp heeft. De federale overheid is wakker, campagnes beginnen. Wat lekker snel en adequaat toch weer. Een project begint in Maranhâo, een staat met veel geweld onder scholieren, daarom daar die bijeenkomst. Het project heet in het Nederlands vertaald ´Opvoeden in vrede, leren zonder angst.` Leerlingen, leraren, schoolbestuurders en ouders betrekken bij het gevallen van bullying. Hen wijzen op verantwoordelijkheden, hen wijzen op de gevolgen en het voorkomen van.
De 15-jarige scholier Matheus Avragov Dalvit (foto links) stapt op woensdag 12 mei 2010 een bus uit in Porto Alegre, hoofdstad van de zuidelijke staat Rio Grande do Sul. Hij is bijna thuis, in de arme wijk Vila Farrapos, waar de drugsmaffia nadrukkelijk aanwezig is. Op het moment dat Matheus de bus verlaat, klinkt een pistoolschot. Hij wordt in zijn borst geraakt en sterft. Einde aan een leven in de dop (op foto rechtsonder de plek waar de bus in de wijk stopte en waar Matheus werd vermoord). Een veertienjarige jongen meldt zich bij de politie. ´´Ik heb Matheus vermoord, ik kom me aangeven, dat moet wel, want drugsdealers in mijn wijk hebben mij naar aanleiding van het voorval tot de dood veroordeeld.``
Tatiana Avragov is de aangeslagen moeder. ´´Mijn zoon Matheus was slachtoffer van bullying op zijn school. De schooldirectie was zich daar terdege van bewust.``
De veertienjarige dader, leerling van dezelfde school waar Matheus op zat, maakt van zijn hart geen moordkuil tegen politiecommissaris Andrei Vivan van het Bureau voor Kinderen en Adolescenten in Rio Grande do Sul. ´´Ik had een vete met Matheus en er ontstonden bedreigingen over en weer in de bus. Tijdens het uitstappen, was Matheus van plan om mij aan te vallen met een paraplu. Toen heb ik mijn pistool gepakt en één keer geschoten.`` De politie vindt het pistool van de jonge dader in de woning waar hij samen met zijn opa leeft.
Bullying in Nederland. Eén op de vijf leerlingen is er slachtoffer, de jongere en fysiek zwakkeren worden het meest gepest, in lagere klassen is sprake van meer fysiek geweld, oudere leerlingen pesten meer dan hun jongere collegaatjes. En dan. Waarin een klein land groot is. Een zogeheten anti-pestmethode verschijnt, kijk op de Nederlandse website PRIMA. Talloze organisaties werken eraan mee, verlenen een brede steun. Een opsomming die er niet om liegt: het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie, dat is een landelijk deskundigheids- en informatiecentrum, TNO, GGD Nederland, Edventure, dat is een vereniging van onderwijs adviesbureaus, Stichting Kinderpostzegels Nederland, ZonMw, dat werkt aan de verbetering van preventie, zorg en gezondheid door onder meer het stimuleren en financieren van onderzoek, en de Landelijke Stichting Tegen Zinloos Geweld. Over een breed draagvlak geschreven.
Bullying in Brazilië. Voorkomen is beter dan genezen. De bal ligt natuurlijk bij de ouders, bij de opvoeding die zij geven aan hun kroost. Maar daar zit hem nou net de kneep. Braziliaanse mama´s en papa´s zijn zo gek op en met hun kinderen dat ze amper kritiek op hen kunnen verdragen.
Leraren weten hoe moeilijk het is om aan ouders duidelijk te maken dat hun kinderen zich echt misdragen binnen de schoolmuren en dat het misschien wel schort aan de opvoeding. Pesten, pesterijtjes, geweld onder scholieren, het zijn delicate onderwerpen in Brazilië. Ouders: ´´O ja, doet mijn kind dat? Nee hoor. Uitgesloten. Het is de schuld van die ander, die lokt uit, mijn kind is zo niet.`` Discussie gesloten, de leraar haalt bakzeil, de ouders zijn overtuigd van onschuld, leerlingen gaan gewoon door. Tot het uit de hand loopt en niemand er meer onderuit komt. Maar dan is het al veel te laat. Bullying não é brincadeira. Inderdaad, bullying is geen spel.