Verkiezingen (55)

Het is zaterdag 2 oktober 2010, dé dag ervoor. Morgen gaat Brazilië na vier jaar weer stemmen. Het kan vanaf acht uur ´s ochtends tot vijf uur ´s middags. En massaal, want het is verplicht in het land. Van de 194 miljoen inwoners moeten er zo´n 135 miljoen kiezen. Niet alleen een nieuwe president, maar ook federale en staatsafgevaardigden. Vijf in totaal, iedere staat heeft haar eigen kandidaten. Met in begrip van twee senatoren, één meer dan vier jaar geleden.
Vaak zijn twee rondes nodig voordat een uiteindelijke winnaar uit de bus komt. Dat geldt niet voor alle posten, maar wel voor onder meer de president en burgemeesters. Sleept de winnende presidentskandidaat morgen niet meer dan vijftig procent van de stemmen in de wacht, dan volgt een nieuwe verkiezing tussen hem en nummer twee op de lijst. De eerste ronde wordt altijd op de eerste zondag in oktober gehouden. Een tweede ronde is gepland op maandag 15 november, een nationale feestdag in Brazilië, herdenking van het uitroepen van de republiek in 1889.
Bent u er nog? Fijn. Alle kandidaten hebben nummers. De kiezer moeten die één voor één indrukken op de stemcomputer. Hij heeft de keuze om ´blanco` of ´een nul` te stemmen, daar zijn speciale knoppen voor. Blanco stemmen tellen en worden via een bepaalde sleutel verdeeld over de kandidaten, de nullen niet. Waar in Nederland weer met het rode potlood wordt gestemd, houdt Brazilië het op computers. Die zijn de afgelopen dagen netjes gecontroleerd en de Militaire Politie levert ze zaterdagavond laat of zondagochtend heel vroeg af bij de ontelbare stemlokaals in het land. Dat zijn heel vaak scholen, net als in Nederland.
De kandidaten zijn allen lid van de verschillende politieke partijen in het land. Er zijn zo´n twintig groten, zoals de Arbeiderspartij (PT), Communistische Partij (PCB) en de Groene Partij (PV). De partijen hebben hun kandidaten netjes over de staat ´verdeeld`. Voorbeeld: Goiãnia is de hoofstad van de staat Goiás. Verreweg de grootste stad in deze staat, met 1,2 miljoen inwoners. De kandidaten van de stad zijn weer anderen dan die in de uithoeken van Goiás. Politiek dicht bij huis, is de redenatie, de kiezers kennen de kandidaten, die op hun beurt alleen campagne in eigen regio of stad voeren.
Het blijft nog even saai. Maar toch. Om een idee te geven hoe het werkt in een land dat bijna zo groot is als heel Europa. Neem de verkiezing voor het Nationaal Congres, oftwel de Braziliaanse Tweede Kamer. Die telt 513 zetels. De 26 staten van Brazilië en het Federale District, waar de hoofdstad Brasilia ligt, hebben allen recht op een aantal zetels. Staten met meer inwoners krijgen meer zetels, met een maximum van zeventig en een minimum van acht. Tien staten mogen voor de komende verkiezingen slechts acht afgevaardigden benoemen. Staten als São Paolo, Minas Gerais en Rio de Janeiro beduidend meer, respectievelijk 70, 53 en 46. De lijsten met kandidaten voor die Tweede Kamer zijn lang: op die van São Paolo, Minas Gerais en Rio de Janeiro staan respectievelijk 1275 (!), 928 en 633 namen. Ga er maar aan staan. In heel Brazilië doen 4.954 kandidaten een gooi naar die 513 begeerde zetels. Het totale aantal kandidaten voor alle posten komt maar liefst op 22.555.
Voor zover droge feiten. Vandaag is het stilte voor de verkiezingsstorm. Geen grote vrachtwagens meer met podia waarop kandidaten en gevolg campagne voeren in mijn wijk. Met luide muziek, met grote luidspeakers, met bevallige juffrouwen in T-shirts met daarop de foto van betreffende politicus. Vuurwerk ook, grote vlaggen. Uitdelen van stapels kleine en grotere folders, stickers. Kilo´s papier vervuilen straten. Weggegooid geld. Het is een compleet circus. Bij grote rotondes staan jonge meisjes en jongens uren te vlaggen. In de hete zon. Maar ze verdienen voor Braziliaanse begrippen goed. Het is voorbij en dat is wennen, zo stil ineens. De laatste afsluitende campagnes worden in de namiddag afgerond, ver weg, ergens in het oude centrum van de stad.
Op televisie wordt tot in den treure uitgelegd hoe de Brazilianen moeten stemmen, voor welke verschillende ´regeringen` en wat hij mee moet nemen om zich te legitimeren. Dat is niet zomaar. Want die extra senator bijvoorbeeld, die wordt maar snel vergeten. Logisch, het is eens in de acht jaar. Ook zijn leuke spotjes te zien over fraude. Noodzaak. Vier jaar geleden deed een stem al zo´n tweehonderd real. Omgerekend tegen de huidige koers ruim tachtig euro. Dat zijn een hoop centjes in dit land. Die prijs is nog steeds actueel, het hangt een beetje af van de hoogte van het campagnebudget van de omkopende kandidaat. Niet dat op grote schaal stemmen worden gekocht, maar het gebeurt en blijft gebeuren, iedereen weet het.
Lula is acht jaar president. Hij kan zijn bureau leeghalen in Brasilia, de laatste werkuurtjes voor hem zijn aangebroken. Kritiek was er voldoende op hem, in den beginne. Maar het volk is volgens actuele peilingen weer dik tevreden. Tachtig procent geeft hem en zijn beleid een (ruime) voldoende. Lula schuift partijgenote Dilma Rousseff naar voren. Zij ligt in de peilingen dik voor op haar naaste rivaal, José Serra. Ze gaat ongetwijfeld winnen zondag en haalt ze meer dan vijftig procent van de stemmen, dan is een tweede ronde stemmen niet meer nodig.
Rousseff wordt de eerste vrouwelijke president van Brazilië. Dat is een plus. Maar er zijn ook minnen. Zoals een voorstel tot legalisatie van abortus. Een delicaat onderwerp in het sterk religieus getinte Brazilië. Drie dagen voor de verkiezingen geeft Rousseff een persconferentie na weer een slopende campagnedag. ´´Ook ik ben tegen abortus. Het betekent niets anders dan geweld tegen de vrouw.`` Ze zegt erbij dat in bepaalde gevallen abortus wel acceptabel is, na verkrachting en als het leven van de moeder in gevaar is. Maar dat was al zo. Het is een beetje een tegenvaller en schijnheilig. Rousseff weet dat ze zich niet zomaar kan uitspreken voor abortus. De zekere verkiezingswinst loopt dan zonder meer gevaar. Maar ze sneed eerder in haar campagne de legalisatie wel aan en liet voorzichtig doorschemeren niet faliekant tegen te zijn. Oeps, dat was tegen het zere been, protesten alom. Roussef moet de bocht om, zogezegd, voor de goede zaak. Hoort dat niet bij politiek?
Verkiezingen en schandalen zijn zus en broer. Een kandidaat voor een lagere overheid deugt niet vanwege zijn financiële verleden, moet zich terugtrekken, en familie van een presidentskandidaat blijkt het niet zo nauw te nemen met allerlei officiële regeltjes betreffende aangifte van inkomstenbelasting. Ook die schandalen, het uitlekken ervan en de rumoer eromheen horen bij het Braziliaanse politieke circus.
Het wordt morgen een mooie dag, met veel live televisie, veel interviews en veel discussies. Nee, ik mag niet stemmen, ik ben niet in Brazilië geboren of heb me laten naturaliseren. Puur onrecht, want ik geef hier geld uit, betaal hier soms absurde belastingen, rij over dezelfde slechte wegen en wacht in dezelfde lange rijen in overheidsgebouwen. Eén opluchting: ik hoef na morgen niet meer uit te leggen hoe het zit in Nederland. Een minderheidsregering met gedoogsteun. Gedoogsteun? Hè? Of een congres van een partij die gaat regeren en waar leden ervan een laatste woord hebben. Het is in normale Portugese mensentaal nauwelijks duidelijk te maken.
Een Braziliaanse vriendin, actief in de politiek en een felle Marxiste, analyseert: ´´Toch is het in Nederland beter geregeld. Hier domineren personen, niet partijen. Jullie kiezen voor een stroming, voor socialisme, voor religie of voor kapitaal. Politici geven een partij gezicht. Hier lijkt de ene kandidaat op de volgende. Er wordt niet gesproken over ideologie van de partij waar hij bij hoort. Vraag aan mensen of ze ook maar één verschil tussen twee willekeurige politieke partijen kunnen opnoemen. Dat kunnen ze niet. Waar gaat het over in de campagnes? Betere scholing, meer leraren, meer dokters voor en meer plek in de overvolle staatsziekenhuizen, maatregelen tegen handel in crack. Het lijkt op één pot nat. Er zijn zachtjes geluiden te horen over afschaffen van het verplichte stemmen. Ondanks fraude, ondanks dat miljoenen tot aan de verkiezingsdag zelf geen flauw benul hebben op welke kandidaten ze gaan stemmen en erger, waar die kandidaten voor staan, houd ik vooralsnog vast aan het huidige systeem. De Braziliaan is niet politiek bewust. Niet meer verplicht stemmen? Op een zondag? Ha, dan gaat niemand.``