Fijne Pasen 2 (122)

Een rustdag. Dat betekent geen bezoek. Zelfs de telefoon rinkelt niet. Een wonder. Het is paaszaterdag 23 april en mijn vriendin en ik blazen uit. Het is snikheet binnen en doodstil buiten. Een sterke ventilator maakt overuren in ons huisje in Goiãnia, het centrale westen van Brazilië. Het lange paasweekeinde nodigt uit voor uitstapjes. Dat doen de Brazilianen dan ook massaal. Geen files meer, die komen zondagavond laat weer op gang als iedereen op hetzelfde tijdstip op huis aan gaat. Maandag is het feest over, dan is het weer een gewone werkdag.
Televisiejournaals melden de eerste paasongelukken. Dronken chauffeurs. Brazilië kent sinds 19 juni 2008 de wet Lei seca, die verbiedt om met alcohol op achter het stuur plaats te nemen. Eén blik bier kan al te veel zijn. Na een eerste schokeffect en controles schrikken de Brazilianen niet meer van de wet. Alleen Rio de Janeiro kent deze Pasen een strak regime met dagelijks controles. Met de grove kam: geen blaasinstrumenten genoeg om het promillage tijdens een blitz, zo heet een (grootscheepse) politiecontrole in Brazilië, te meten. Mensen kunnen weigeren om te blazen, het ontbreekt domweg aan politiemensen om die controles te houden. In het midden van het land komen 34 Brazilianen met de schrik vrij. De bus waar ze in zitten, moet stoppen. Blitz. Buschauffeur moet blazen. Te veel gedronken. Nee, geen grap, het is echt waar. Passagiers stappen uit en dienen te wachten op vervangend vervoer. Dat gaat duren. Einde vrolijk Pasen.
Is het kurkdroog in het hartje van Brazilië, forse regenbuien houden aan in het uiterste zuiden en maken slachtoffers (foto links). Onder meer in het stadje Igrejinha in de staat Rio Grande do Sul begint het Goede Vrijdag te plensen. Zonder stop. In een valei storten vijf huizen in, bewoners worden bedolven. Tien dodelijke slachtoffers tot heden, paaszaterdag, onder wie drie of vier kinderen van één familie. Uit die televisie!
Flavia komt op bezoek. Op Goede Vrijdag. Oude vriendin van mijn vriendin. Uit haar studietijd. Op het menu voor de warme lunch staat een stoofschotel van de riviervis Caranha (foto onder).
Groot feest, want een visschotel van mijn vriendin is om de vingers erbij af te likken. Groene paprika gaat ook de pan in. Paprika, vooral die groene, heeft een sterke smaak in Brazilië. In een stoofschotel verdwijnt die sterke smaak, is het precies goed. Zalig. Witte koele wijnen, bieren, snacks vooraf. En tijdens, en erna. Tante van vriendin komt op bezoek, die woont tegenover ons, telefoons rinkelen, onze vaste en mobielen van de dames, af en toe lijkt het op een kermis. Komt dat horen, komt dat horen. Het blijft onbegrijpelijk hoe Brazilianen erin slagen om van alles tegelijk te doen. Een ernstig gesprek voeren, eten, drinken, telefoontjes aannemen, bezoekers ontvangen en ze te woord staan, koken, drank inschenken, weer terug naar het ernstig gesprek. ´´Waar ben ik gebleven? O ja, welnu...`` Ik herinner me mijn vader. Als die aan telefoon was, mocht de rest van de familie geen enkel geluid maken. Broer en ik deden het er het beste aan om voordat pa de telefoon oppakte, de huiskamer rap te verlaten. Eén enkel geluid van ons dat stoorde, werd gevolgd door straf. Brazilianen? Die voeren en een telefoongesprek en gaan door met het lopende gesprek en dan is er nóg volop ruimte voor derden om even iets te vragen. Totale kakafonie. Niemand ergert zich, af en toe is het nodig om in herhalingen te vervallen, dat is alles.
Flavia opent haar tas en toont dvd´s. Over de rol van zwarte actrices en acteurs in telenovela´s, de beroemde Braziliaanse soapseries, die al tientallen jaren de Braziliaanse televisie domineren. Over het Afrikaans-Braziliaanse erfgoed. Over kleinkinderen van slaven, die vanuit voornamelijk westelijk Afrika naar het nieuwe Portugese land aan de overzijde van de Atlantische Oceaan werden gevaren. Werkelijk indrukwekkende reportages. Het wordt films kijken, erover discussiëren, eten, drinken, koken, hapjes maken, inschenken, telefoneren, bezoek ontvangen, uh, bent u er nog?
Republiek Benin ligt in West-Afrika. Het landje is ontstaan uit het Koninkrijk Dahomey. In de zeventiende eeuw verhandelt het slaven aan vooral Portugezen en Nederlanders. Veel Braziliaanse ex-slaven uit de Braziliaanse staat Bahia gaan in de negentiende eeuw terug naar Benin, naar steden als Oudidah en Porto-Novo (foto rechts het fraaie Porto-Novo). Aguda noemen die ex-slaven zich. Afro-Afrikanen. De dvd over de aguda in Benin en achter gebleven familie in Bahia is er één met veel gevoel gemaakt. Zwarte stokoude oudjes met veel rimpels die in Bahia beelden bekijken, die het Braziliaanse reportageteam maakte in Benin. Ze hebben tranen in de ogen. Fascinerend hoe Braziliaanse cultuur tot op de dag van vandaag een belangrijke plaats inneemt in Benin. Tot aan typische carnavalsfeesten toe.
De Atlantische Oceaan is heilig, wordt bezongen. Want ´slechts` die plas water scheidt de twee landen. Over Candomblé gaat het ook. De Afrikaanse godsdienst die destijds met slaven is ´overgewaaid` naar Brazilië, wist te overleven en heden door een beperkte maar fanatieke groep Afro-Brazilianen wordt aangehangen. Vooral in Bahia (foto onder).
De makers van de documentaire wijzen er ten overvloede op hoe belangrijk de Afrikaanse wortels van de Braziliaanse samenleving zijn. ´´Hoe kun je iets snappen van de huidige cultuur in ons land zonder maar iets te weten over Afrika, over Afro-Afrikanen, hun afkomst, hun gebruiken.`` Goede dvd om op school te tonen. Flavia, die onderwijzeres is, schudt haar hoofd. ´´Dat is die zeker, maar deze film zal op weerstand stuiten. Mijn collega´s zijn tegen. Candomblé, orixa´s, goden, macumba, het is eng.`` Ik denk dat ze me in de maling neemt. Maar ze is bloedserieus.
Flavia is politiek activiste. Marxistisch. Vandaar dat haar meegebrachte dvd´s over minderheden gaan. Over discriminatie. Die dvd over zwarten in soapseries past eveneens in dat plaatje. Beelden van (oude) novelas, waar donker gekleurde actrices en acteurs rollen krijgen toebedeeld die er niet om liegen. In de huishouding van rijke blanken. De novela O Direito de Nascer, het recht om geboren te worden, wordt tussen 7 december 1964 en 13 augustus 1965 op televisie uitgezonden. In het zwart-wit. Isaura Bruno ziet op 23 juni 1926 het levenslicht in São Paulo. Ze maakt als eerste zwarte actrice furore in een Braziliaanse novela (foto links). In O Direito de Nascer. Ze wordt beroemd, is te zien in andere televisieprogramma´s. Ze krijgt rollen in drie volgende soaps. In de jaren zeventig is haar carrière ten einde. Ze wordt niet meer gevraagd. Ze sterft op 2 mei 1977 in Campinas, niet ver van haar geboortestad São Paulo. Op vijftigjarige leeftijd, ten gevolge van een hartstilstand. Niet meer als actrice, maar als verkoopster van zoetwaren op straat. Arm en onbekend gaat ze het graf in.
Wat een narigheid toch op deze Goede Vrijdag. De stoofschotel maakt het ruimschoots goed. Smullen. Een dvd met live optredens van Braziliaanse artiesten als Rita Lee en Gal Gosta is ook smullen. Een mix van rap en samba klinkt uit de geluidsboxen! Welja. Ik ´spoel` dat nummer drie keer terug. Samba Makossa heet het. Perfect. Gekke Brazilianen met hun mix-cultuur. ´Wil je weten over de cultuur van een Braziliaan, moet je kijken hoe hij eet`. Dat las ik ooit in een achterhaald Nederlands gidsje over het Latijns-Amerikaanse continent. Ik weet niet meer hoe die gids heet. Onbelangrijk. Maar over dat eten, daar zit wat in.
Kilorestaurants zijn immens populair in Brazilië (foto rechts). Met een leeg bord langs pannen en schalen, opscheppen, het volle bord op een weegschaal zetten, het totale gewicht betalen. Eten per kilo. In betere restaurants is de keuze groot. Pasta, rijst, aardappelen, soorten vlees, groentes, vis, noem maar op. Brazilianen hebben de gewoonte het bord helemaal vol te scheppen. Oké. Maar ze roeren alles door elkaar. En rijst, en macaroni, en frites, en bonen, en groentes, en vlees, en salade. Rechterarm om het bord en lepelen met de vork. Let op: hoe mager de Braziliaan, destemeer hij eet. Ik kijk in die restaurants altijd om me heen. Of ik een nieuw record kan bespeuren. Onophoudelijk gaan vork van bord naar mond en viceversa. Laden maar.
Flavia is moe. Van het eten, van de drank. Haar zoon is alleen thuis. Ze wil weg. Vriendin belt een mototaxi. Dat is goedkoper dan een taxi. Achterop de motor en snel thuis. Ik heb het niet op mototaxi´s (foto rechts). Veel te veel ongelukken met motoren in Brazilië, het is een verschrikking. Gelukkig woont Flavia niet ver en de wegen naar haar huis zijn rustig op dit uur van de late avond. Afscheid nemen gebeurt buiten, op straat. Wachten tot mototaxi arriveert en pas naar binnen als Flavia en haar chauffeur uit zicht zijn verdwenen. Het lijkt een detail, maar is essentieel binnen de Braziliaanse cultuur. Zetten familie of vrienden je met een auto af voor je huis, dan wordt gewacht tot je daadwerkelijk binnen bent. Een vorm van innerlijke beschaving, een vorm van zorg. Misschien sleutel kwijt, misschien slot kapot. Misschien moet je nog iets zeggen. Ik in ieder geval niet meer. Wij gaan lekker vroeg naar bed. Dat moet, want morgen is het paasontbijt. Met gast aan tafel. Vier gasten zelfs. Vroeg op. Naar de bakker, tafel klaarmaken. Geen verrassing meer, weer geen romantisch ontbijt voor twee. Vriendin moet helpen, alle hens aan dek. Lekker uitslapen Nederlanders, op deze eerste paasdag? Uw landgenoot in het verre Brazilië niet. Die staat om half zeven in de rij bij de bakker. Te laat betekent geen chocoladecakejes meer. Twee pubers schuiven morgen aan. Zij zijn verzot op die in Brazilië zo populaire en veel te zoete chocoladecakejes bij het ontbijt. ´´Die koop je toch hè?``, vraagt vriendin. Maar natuurlijk, weigeren staat niet in het woordenboek en meer: het is Pasen.