Burgeroorlog in Rio de Janeiro (79)

Overdrijven is ook een kunst. Alhoewel. ´´Wie niet weet waar dit is, denkt aan Irak of de Gazastrook.`` Dat zegt presentratice Ana Maria Braga op televise tijdens haar beroemde en door miljoenen bekeken doordeweekse ochtendprogramma Mais Você in Brazilië. Beelden van de ontketende oorlog tussen politie en drugsmaffia in Rio de Janeiro is al dagen hét nieuws in Brazilië. Ana Maria Braga heeft eigenlijk gelijk. Politiemensen in grijze kogelvrije pakken, helmen op, en met machinegeweren in de aanslag rukken op in krottenwijken in Rio de Janeiro. Van steegje naar steegje, goed gebruikmakend van dode hoeken. Het is oppassen. De vijand kent de steegjes beter dan de politie. Eén tel niet opletten, kan een dodelijke treffer opleveren. Ironisch, maar waar: de dood zit in een klein hoekje. De vijand is goed bewapend, ook geweren, korte mitrailleurs. Van Russische en Belgische makelij. Vaak ook wapens, die slechts worden gebruikt door de Braziliaanse speciale politie. Buitgemaakt, ja, maar meer ´gewoon` gekocht. Van wie? Van politiemensen natuurlijk, die op die manier hun schamele salaris aandikken.
De burgeroorlog is het resultaat van talloze brandstichtingen. Autobussen, personenauto´s ontvlammen in de stad Rio de Janeiro en naburige dorpen. Criminelen houden auto´s aan, dwingen passagiers met revolvers tot uitstappen en gooien molotov-coctails. De actie van deze georganiseerde misdaad is een reactie op de actie ´schoonvegen door de politie van de drugshandel in grote krottenwijken in Rio de Janeiro`. Een bewijs van weer een idiote politie-actie (lees: politieke actie), zonder structuur, zonder planning, zonder denken aan de gevolgen. Het is soms om moe van te worden.



Twijfels bestaan over het schrijven van deze blog. Niet vanwege het onderwerp. Nee, het is groot (internationaal) nieuws, dus verdient aandacht. Het gaat om schrijven. Het is zo goed als onnodig. Een paar uur surfen op internet, foto´s kopiëren en die op de blog zetten, moeten voldoen. Zonder onderschriften, de plaatjes vertellen het verhaal. Maar niet het hele verhaal. Vandaar toch tekst. Over de mentaliteit in Brazilië, over de politie, over de maffia, over de mensen. Met in het achterhoofd die amper twee minuten live televisie over een politie-invasie in een krottenwijk.



De Rambo´s met hun wapens winnen terrein. Weer een nauw straatje in. Ze botsen bijna tegen een jonge moeder en haar dochtertje aan. Moeder is niet ouder dan twintig jaar, dochtertje niet ouder dan zes. Ze raken beiden in paniek. Het meisje, zo´n scheetje met van die grote klaar-bruine ogen, klampt zich aan moeder vast. Die kijkt om zich heen, beschermt met haar armen haar kind. De Rambo´s pakken de twee voorzichtig beet en begeleiden hen naar veilige haven. Maar die ogen, die ogen van het meisje. Die schrik, die paniek, ja, die doodsangst.
Even ademhalen. Volgend onderwerp. De Braziliaanse mentaliteit. Uitleg. Wijzen met een vinger in een verhitte dicussie kan verstrekkende gevolgen hebben. Niet doen. Beledigen met woorden? Niet doen. Discussies kunnen heel lang aanslepen. Dan lijkt het gesust, maar nee, het laait weer op en ontaardt toch in fysieke agressie. Brazilianen kunnen oeverloos ruzie maken. Het blijft in eerste instantie bij praten, of beter geschreven, bij schreeuwen. Verhit de ruzie en gebruikt één partij een aantijging die verkeerd aankomt, dan kan een gevecht het gevolg zijn. Wie dan ook nog een wapen heeft...
Waarom deze uitleg? Het gaat om mentaliteitskwesties. Politie valt krottenwijk binnen, pakt drugsdealers op. Andere dealers vluchten. Drugsmaffia wijkt uit, naar andere krottenwijk(en). Maar bovenal, de maffia voelt zich gepakt. ´´Wij zijn al eeuwen de baas in deze krottenwijk en daar komen jullie nu even een einde aan maken? Dat is effe niet de afspraak, dit pikken we niet.``



Wraak volgt. Bussen en auto´s in de fik, beschietingen van politiebureaus. Dat pikt de politie weer niet. ´´Dit gaat te ver, ze komen aan onze bureaus, ze denken dat ze zomaar alles kunnen maken, dat we ons niet verdedigen, dat zij de baas zijn.`` Actie dus. Hou dat ook in het achterhoofd. Het gaat niet louter om herstellen van de veiligheid voor de burger, niet alleen om uitbannen van drugs en de handel erin, niet alleen om terugdringen van criminaliteit. Het is eveneens een persoonlijke vete, tussen politie enerzijds en maffia anderzijds. Het kookpunt van die vete is al lang bereikt. Dat betekent excessief geweld en meer dodelijke onschuldige slachtoffers. Oorzaken? Verdwaalde kogels of vermeende verdachten. Het is een beetje veel kort door de bocht en simpel gesteld. Maar het is wel degelijk zo en er wordt te weinig over in de Braziliaanse pers geschreven: jij pakt mij, ik pak jou, tot de dood erop volgt! Overigens. Waarom bestaan nog steeds doodseskaders van politiemensen? Die zonder pardon er op los moorden? Daarom.



Genoeg gezeverd, sorry. Over tot de orde van de dag. Het nieuws, de actualiteiten. Het is vrijdag 26 november 2010, half drie ´s middags. Grote politie-actie in de krottenwijk Vila Cruzeiro, in het noorden van Rio de Janeiro. Omstreeks zeshonderd zwaar bewapende politiemensen met zes legertanks dringen de krottenwijk binnen. Vuurgevechten. Bandieten nemen de benen naar de belendende krottenwijk Alemão. Collega´s daar vangen hen op. Politie laat weten: maffiachef Fabiano Atanásio da Silva is geraakt door politiekogels, in een arm en in een been. Maar geen officiële bevestiging. Bandieten beschieten politiehelikopters. Nog niet zo lang geleden schoten ze er één uit de lucht, met een wapen van de speciale Braziliaanse politie-eenheid. Het werd wereldnieuws.



Bandieten beginnen met provoceren. Ze schreeuwen en tonen hun wapens aan de politiemacht. Vanuit veilige en hoog gelegen plekken in de krottenwijk. Politie blijft kalm en neemt strategische punten in. Kruispunten, toegangswegen. Om de wijk wordt een politiecordon gelegd. Om te voorkomen dat bandieten ontvluchten. Het is een absolute chaos, er is volop spanning en een hoop ellende. Bewoners van de krottenwijk die niks met criminaliteit te maken hebben, die zich honderd slagen in de rondte werken om het dagelijks brood te verdienen, zijn bang. Ze zijn bang tot op het bot. Bandieten verlenen hen wel doorgang naar bijvoorbeeld gezondheidsposten. Dat wel. Het wordt donker en dat gebeurt snel. Ongetwijfeld volgt weer een nacht van geweld in en om Rio de Janeiro, die in de Brazilaanse volksmond ´Cidade maravilhosa` heet. Oftewel ´Prachtige stad.` What´s in a name?



De organisatie van de criminelen deugt. Ze stichten telkens op niet te verwachten plekken branden. Donderdag 25 november, een balans: negentien (mini-)bussen, veertien personenwagens, vijf kleinere stadsbussen en vrachtwagens, twee grote vrachtwagens een één motor gingen in vlammen op. Ander cijfer. De burgeroorlog begint op zondag 21 november 2010. Tot heden zijn er 32 doden te betreuren en zijn 188 bandieten in de boeien geslagen Ja, 188 slechts, minder dan een druppel op een meer dan gloeiende plaat. De criminelen houden het netjes. Bij de brandstichtingen geen dodelijke slachtoffers. ´Slechts` hier en daar wat brandwonden. Een wonder. Het is natuurlijk geen verzachtende omstandigheid, denk alleen al aan psychische schade. Miriam Leitão is journaliste en schrijft een persoonlijke reportage over de burgeroorlog, die onder meer verschijnt in het regionale dagblad O Popular in mijn woonplaats Goiãnia en omstreken, zo´n 1300 kilometer afstand van Rio de Janeiro. Zij bezoekt Ana, een cameravrouw die tegenover Vila Cruzeiro woont. Als ze moet werken, verlaat ze iedere ochtend om kwart voor vijf haar huis. Gisteren niet. Ana: ´´Het was de hele nacht schieten. Ik ben daardoor de tijd compleet vergeten. Ik ben maar binnen gebleven totdat het schieten verminderde.``
Gouverneur Sergio Cabral van Rio de Janeiro is een beminnelijk mens. Hij heeft een mooie lach, die past bij de carioca´s, de bijnaam voor de inwoners van Rio de Janeiro. Hij heeft ook macht, meer zelfs dan een burgemeester. Hij wimpelt assistentie van het Braziliaanse leger af. ´´Niet nodig, wij doen het zelf wel, met onze politiemachten.``
Ja, meervoud. Want in Brazilië bestaan meerdere soorten politie, verdeeld in militaire en burgerpolitie. Onderdeel van de militaire politie is de federale politie. Dan zijn er verder speciale eenheden, zoals BOPE. Dat betekent Batalhão de Operações Policiais Especiais, de mannen van binnen zonder kloppen. Alleen het logo boezemt al angst in, die witte doodskop op een zwarte achtergrond. Die afdelingen, die soorten politie, hebben eigen baasjes, eigen schema´s. Ana Maria Braga laat in haar programma een journalist, gespecialiseerd in beveiliging van burgers in Rio de Janeiro, aan het woord. Het is donderdag 25 november 2010, even over tienen ´s ochtends. Hij zegt onomwonden: ´´Het probleem is dat de burgerpolitie niet wenst samen te werken met de militaire politie. De gouverneur weigert op zijn beurt hulp van het leger. President Lula biedt het aan. Het is cru, maar het lijkt erop dat de bandieten beter zijn georganiseerd dan de gevestigde orde.``
Welaan, op die vrijdag van de 26ste november in 2010 lijkt het probleem van samenwerking tussen de twee politiekorpsen opgelost. Lijkt. Ze omsingelen samen een krottenwijk. Het mag in de krant. Of in een blog.En meneer de gouverneur? Die glimt weer eens, van oor tot oor. Hij geeft na de invasie van de politie in de krottenwijk Vila Cruzeiro een persconferentie. Vol zelfvertrouwen. ´´Het is vandaag een historische dag voor Rio de Janeiro. Aan fundamentele verworvenheden van mensenrechten wordt voldaan. Recht en orde zullen zegevieren.``



Geen commentaar. Nou ja, een beetje dan, mag het? In de vorm van twee vragen, een korte en een lange. Wat is triester? Dat onschuldige en prachtige meisje, die in blinde angst en pure wanhoop alle vertrouwen in het leven verliest, of die blinde, halstarrige en trotse gouverneur, die tegen beter weten verkondigt met één politie-invasie orde en rust te herstellen in zijn eigen stad?