Zwarte Bewustwording (76)

Brazilië viert op zaterdag 20 november ´Dia da Consciência Negra`. Letterlijk vertaald: dag van de zwarte bewustwording. Reden voor die feestdag? Aandacht voor de donkere periode van de slavernij in het land, aandacht voor Brazilianen van Afrikaanse afkomst. Die worden Afro-Brazilianen genoemd of gewoon zwarten en dat is niet denigrerend bedoeld. Het gezaghebbende Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística, kortweg IBGE genoemd, is de Braziliaanse tegenhanger van het Nederlandse Centrale Bureau voor de Statistiek. Die heeft de Brazilianen onderverdeeld in vijf kleurtypes en zwart is er één van. Of Afro-Brazilianen dus.



Volgens het IBGE telt Brazilië ruim dertien miljoen van die Afro-Brazilianen, een kleine zeven procent van de totale bevolking. Wat zijn hun achtergronden? Een duik in de historie maakt alles duidelijk. Het is rond 1550, slechts vijftig jaar na de Portugese ontdekking van Brazilië, als de nieuwe heersers beginnen met goedkope en goede werkkrachten uit voornamelijk West- en Zuid-Afrika naar hun nieuwe land te verschepen. De periode van de slavernij begint. Tot op heden lopen de schattingen over het aantal overgebrachte Afrikaanse slaven sterk uiteen. Het zou gaan om drie miljoen, nee, om vier miljoen of zelfs veel meer. Ruim drie eeuwen zal de slavernij in Brazilië duren. De Afrikanen werken hoofdzakelijk in goudmijnen en op suikerrietplantages.
Over slavernij in Brazilië zijn boeken en verhalen geschreven die makkelijk een bibliotheek kunnen vullen. Weer zijn opvattingen zijn verdeeld. Veel slaven zouden in redelijke harmonie met hun meesters leven. Naast hen, bijna. De meesters kiezen een zwarte vrouw als minnares uit en behandelen haar familie met respect.



Maar het overgrote deel moet het ontgelden, lichamelijk en geestelijk. Ze ondergaan de meest weerzinwekkende en gruwelijke martelingen denkbaar. Daar zijn dan ook veel prenten en tekeningen van. En o ja, over geestelijk gesproken, de katholieke kerk is destijds zeker geen tegenstander van slavernij, waaronder niet alleen de Afrikanen, maar ook inheemse indianen gebukt gaan. De geestelijkheid spreekt openlijk steun uit aan de Portugese machtshebbers, dus ook slavendrijvers. Zo slaat de kerk ook verre van alarm als indianen bij bosjes worden uitgeroeid. Ze zijn immers ongelovigen, niet?
Meer geschiedenis. Deel II, een sprong voorwaarts nu. Mag ik u voorstellen aan Cristina Leopoldina Augusta Micaela Gabriela Rafaela Gonzaga van Bragança tot Bourbon? Iemand met zo´n naam moet van adel zijn. Dat klopt, ze wordt Isabel genoemd en is de laatste Braziliaanse prinses. Ze ziet op 29 juli 1846 in Rio de Janeiro als dochter van de ietwat wereldvreemde Portugese keizer Dom Pedro II het levenslicht en sterft op 75-jarige leeftijd in Frankrijk. Ze is niet geliefd, maar wel legendarisch, want zij is het die op zondag 13 mei 1888 in Rio de Janeiro een wet afkondigt die alle slaven in haar land de vrijheid geeft. Na drie eeuwen uitbuiting, vernederingen en martelingen eindelijk het eerste licht aan het einde van de donkere tunnel voor naar schatting twaalf miljoen zwarte onderdanen. Eerste licht, zeker, want vrijheid en gelijkheid worden niet van de één op de andere dag bereikt.
Een hinkstapsprong naar zaterdagavond 20 november in 1971. Het is niet druk in Náutico Marcílio Dias, een club voor de zwarte gemeenschap, aan de Praia de Belas 2300 in Porto Alegre, zuidelijk Brazilië. Een idee wordt geboren: waarom geen speciale feestdag die ons in de schijnwerpers zet. Die onze afkomst uit het donker haalt. De naam van die dag? Dia da Consciência Negra.
De zwarte initiatiefnemers vinden 13 mei een slechte datum voor die dag. Want de officiële afkondiging van het einde van de slavernij, is volgens hen een valse. Want gelijke rechten voor ex-slaven blijken nog lang niet in zicht. De ex-slaven worden gezien als tweederangs burgers en staan aan het begin van een lange weg naar gelijke behandeling. De militante groep kiest daarom voor 20 november, de sterfdag van de 40-jarige Zumbi. Hij wordt in 1655 geboren in de noordelijke staat Alagoas en is een van de belangrijkste verzetstrijders tegen slavernij in het door Portugal gekoloniseerde Brazilië. Hij is ook leider van de Quilombo dos Palmares, een grote nederzetting in Alagoas met indertijd cerca 20.000 tot 30.000 zwarten, die vluchtten van hun meesters en in vrijheid leefden.


De vrijplaats zal zestig jaar bestaan. Zumbi maakt het einde niet mee. Hij moet vluchten voor de toenmalige heersers, houdt zich schuil, maar wordt verraden. Op het centrale plein van de stad Recife vindt Zumbi de dood. Een verzamelde menigte ziet hoe zijn hoofd van het lichaam wordt gehakt. De gerechtstelling moet als voorbeeld dienen voor degenen die zich tegen slavernij verzetten. Over Zumbi is het laatste woord nog niet gesproken, of beter, geschreven. Publicaties blijven verschijnen. Wat was zijn ware gezicht? Heulde hij niet met de machtshebbers? Kwade tongen beweren dat Zumi zichzelf van slaven zou hebben bediend...
De laatste hinkstapsprong. Terug naar het heden, terug naar de komende viering van de zwarte bewustwording. Het duurde jaren voordat eindelijk een wet werd aangenomen die de Braziliaanse staten en gemeenten het recht geven om Dia da Consiência als officiële feestdag aan te merken. Het is Wet 10.639, gedateerd op 9 januari 2003. Opgelet. Het is dus geenszins een nationale feestdag, zoals herdenking van het uitroepen van de republiek Brazilië en Kerstmis. Zwarte belangenorganisaties vechten om die landelijke erkenning, maar die blijft uit. Anno 2010 vieren slechts 225 van de 5.561 gemeenten (in 11 van de 26 staten) officieel Dia da Consiência Negra. Rio de Janeiro en São Paulo zijn er twee van. Hoofdstad Salvador van de staat Bahia niet. Vreemd? Nou en of!



Salvador is dé negerstad van het land, 72 procent van de inwoners heeft Afro-roots. Geen andere stad in het land kan daar aan tippen. Activiteiten zijn er volop in het fascinerende Salvador. Protesten ook, niet alleen feest. Stop met negermoorden, acceptatie van homoseksuelen, aandacht voor indiaanse gemeenschap. Minderheden. Meningen zijn verdeeld. Waarom een officiële feestdag? Dan moet er ook een feestdag voor blanken en één voor Japanners komen (de grootste gemeenschap Japanners buiten Japan is te vinden in Brazilië). Wij negers maken deel uit van de Braziliaanse samenleving, net als andere etnische groepen. Een speciale (feest)dag is positieve discriminatie. Blijft dus discriminatie. Anderen pleiten juist voor erkenning van de feestdag in Salvador. Aandacht voor de zwarte bevolking is goed, we hebben nog steeds niet dezelfde kansen als de blanken. Wie hebben de beste banen, de hoogste lonen, wie zitten op beste universiteiten? Het zijn niet overwegend de zwarten!
Wie zeker niet zitten te wachten op weer een vrije dag zijn middenstanders. Niet alleen in Salvador. Want een vrije dag betekent winkelsluiting en dus geen omzet. Zeker dit jaar, de 20ste november valt op een zaterdag. In Jaú bijvoorbeeld, een stad met 135.000 inwoners, op een slordige driehonderd kilometer van São Paulo af. Middenstanders daar zeggen: wij gaan open! Vertegenwoordigers van negerorganisaties daar zeggen: wij houden jullie aan de wet! Respecteer onze dag!
Eindeloos gekibbel. Zo lijkt een nationale (feest)dag voor het zwarte bewustzijn mijlen weg. Het laatste woord is aan Sonia Giacomini. Zij is coördinatrice bij het NIREMA. Dat is een Braziliaanse organisatie, die inzet voor het gedachtegoed van Afro-afstammelingen. Universiteit PUC in Rio de Janeiro plaatst een interview met haar op de eigen site. Vraag: ´´Gezien alle huidige controverses, moet Dia da Consciência Negra nog wel landelijke erkenning krijgen?`` Antwoord: ´´Ja. De overheid wil raciale gelijkheid bevorderen. En wil de zwarte bevolking een respectabele plaats geven in onze nationale geschiedenis. De symboliek van de 20ste november is heel belangrijk. Wij zijn ver weg van bijvoorbeeld het kiezen van een zwarte president. Misschien zal het op een dag veranderen. Tot dan houd ik onverminderd vast aan het uitroepen van die nationale feestdag.``