Ratten (133)

De bruine rat en Brazilië. Ze zijn tot elkaar veroordeeld. Wie nooit een rat in haar of zijn woning in het Latijns-Amerikaanse continent aantreft, liegt. Brazilië telt zo´n 190 miljoen inwoners. Brazilië telt drie keer zoveel ratten. Het is een voorzichtige schatting. Rattenplagen zijn aan de orde van de dag. Erger is het aantal moorden dat de rat op haar geweten heeft. In vier jaar, tussen 2006 en 2010, sterven 1.774 Brazilianen aan Leptospirose, in Nederland de Ziekte van Weil of gewoonweg rattenziekte genoemd. Het Braziliaanse Ministerie van Gezondheid brengt dit dodencijfer naar buiten. Opmerkelijk is dat 746 sterfgevallen (42 procent) zijn genoteerd in de staten Rio de Janeiro en São Paulo.
De bruine rat is de voornaamste overbrenger van de gemene infectieziekte Leptospirose (foto rechts). Een ziekte, veroorzaakt door een bacterie die in de nier van de rat huist. Bij een plasje komt de bacterie vrij. Mensen die aanraking komen met water, modder en/of voedsel dat door rattenurine is besmet, lopen grote kans op Leptospirose.
Brazilië heeft het moeilijk met de rat. Voor een groot deel kan het land er niets aan doen. Door enorme regens veranderen straten in grote steden als Rio de Janeiro en São Paulo en Belo Horizonte in een mum van tijd in rivieren. Het water vermengt zich met aarde, zodat modder ontstaat. Vooral buitenwijken in genoemde steden kennen geen asfalt. Bewoners moeten door de modder heen, willen ze hun woning verlaten (foto boven). Bij ernstige regenval lopen complete dorpen onder water. Mensen worden geëvacueerd. Ratten hebben vrij spel. Ze nemen bezit van de woningen, badderen er, zoeken naar eten en laten er hun ontlasting lopen.
De Braziliaanse dokter Jean Gorinchteyn is verbonden aan het ziekenhuis Hospital Emílio Ribas in São Paulo. Zijn specialisatie is infectieziektes. Hij stelt: ´´De kans op rattenziekte is groot als de mensen na een evacuatie terugkeren naar hun woning. Ze gaan aan de slag, slepen met inboedel, maken schoon. Zo komen ze in aanraking met de rattenbacterie.`` Gorinchteyn houdt van een rigoureuze aanpak. ´´Gooi onmiddellijk medicijnen en voedsel dat in aanraking is geweest met het regenwater weg. Al zitten die verpakt in plastic, weg ermee. De kans op besmetting is nu eenmaal groot. Was eerst goed de handen met zeep, ga daarna pas koken.``
De rat is niet weg te denken uit de Braziliaanse samenleving. Bestrijding? Volop. Maar een vrouwtjesrat kan per jaar wel tweehonderd nakomelingen produceren. Daar is niet ´tegen op te bestrijden`. Daarbij heeft die fijne Braziliaanse samenleving wel degelijk zelf schuld aan het instandhouden van de enorme rattenpopulaties in haar land. Ze gaat namelijk hemeltergend om met huisafval.
Mijn woonplaats Goiãnia is een goed voorbeeld. Drie keer per week komt de vuilniswagen bij ons langs: maandag, woensdag en vrijdag. Het is bij wet alleen toegestaan op die drie genoemde dagen ´s ochtends vroeg het afval buiten aan de straatzijde te zetten. Dat gebeurt natuurlijk niet. Het is strafbaar, maar geen autoriteit controleert. Die komt pas in actie na een melding. Maar niemand meldt. Logisch, want iedereen gaat over de schreef, legt vuilnis de dag ervoor al buiten. In kleine witte plastic zakken, slecht dichtgeknoopt, liggen rottende voedselresten uren voor de vuilniswagen arriveert, door te koken in de felle zon. Straathonden (en dat zijn er veel) eten ervan. Ze scheuren de zakjes open, de wegterende voedselresten liggen keurig verspreid op de stoep. Ratten profiteren ook, ´s nachts, als het uitgestorven is buiten, komen ze tot leven en doen zich tegoed.
Het kan erger. Veel buitenwijkjes van Goiãnia liggen in een soort niemandsland. Geen waterleiding, amper energie. Bossen, oerwoud, riviertjes en watertjes. Brazilianen dumpen hun afval op open plekken in die bossen of bij die riviertjes. Vervuiling is een direct gevolg. Overbodig te schrijven dat de rat er gedijt. Meia Ponte is een grote rivier die ook door de stad Goiãnia loopt. Ooit woonden er vele gezonde vissoorten. Nu is het voor negentig procent één grote stinkende en vervuilde rivier. Mensen in krottenwijkjes aan Meia Ponte gooien huisafval zomaar in het water (foto rechts). Ik heb het met eigen ogen gezien. Te bizar voor woorden.
Aanmerking: het is niet alleen de schuld van die bewoners in buitengebieden. Een gemeentelijke vuilophaaldienst? Drie keer per week? Daar? Vergeet het. Om de haverklap maken regionale televisiezenders in Goiãnia en omstreken reportages over het probleem. Ze tonen hopen afval, vervuild en stilstaand water. De gemeente weet het, natuurlijk, de excuses komen neer op een tekort aan vuilniswagens, de moeilijke bereikbaarheid, bla bla bla. Maar gemeente belooft beterschap. Belooft. De rat wrijft zich in de pootjes. Die smult en eet zich lekker dik. Nakomelingen zijn gegarandeerd.
Een onderzoek in de Braziliaanse metropool São Paulo. Het dateert uit 2007. Beetje gedateerd, maar toch. Onderzoek wijst uit dat de rat in 726.000 gebouwen in die metropool present is. Dat betekent 22 procent van al het onroerend goed in São Paulo, dat 3,3 miljoen gebouwen telt in 2007. Niet gedateerd: TV Record is een landelijke Braziliaanse televisiezender en zendt dinsdag 6 juni 2011 een special uit over rattenbestrijding in São Paulo. Goede televisie.
Het camerateam gaat onder meer ´s nachts op pad met een team gekwalificeerde rattendoders, in beschermende pakken, en met grote gifspuiten. Doutor Ratão geeft leiding. Hij loopt voorop, in zijn normale kloffie. Doutor Ratão is een bijnaam, die kreeg hij van zijn collega´s. Dokter Grote Rat is de letterlijke Nederlandse vertaling. Angelo Boggio is zijn echte naam. Hij is 76 jaar en al 35 jaar verantwoordelijk voor het intomen van rattenplagen in São Paulo. Eén keer is Dokter Grote Rat zelf gebeten door een rat. ´´In Belo Horizonte. Een exemplaar van wel één kilo. Ik mis nu een topje van een vinger.`` De bijnaam voor Boggio is perfect gekozen (foto links). Een kleine gestalte, diepe lijnen in een spits gezicht en een rasperige stem. De televisiereportage wordt gemaakt in een van de vele metrostations die São Paulo rijk is. Met zijn bruine oogjes en een valse grijns kijkt de Grote Rat omhoog naar de camera en zegt: ´´Een mens vangt geen rat, een mens doodt een rat.`` Het is bittere noodzaak, rattenbestrijding in metrostations. In de donkere tunnels bevinden zich talloze hoogspanningskastjes. Als ratten daarin verzeild raken, dreigt kortsluiting en vervolgens ernstige storing in het metroverkeer. De rattendoders leggen iedere maand weer vijfhonderd kilo rattengif in de tunnels. Dat gebeurt onder meer in roosters, in uithoeken. ´´Het is een oorlog zonder einde``, zegt de dokter.
Immense winkelmagazijnen in São Paulo, met duizenden grote zakken rijst, bonen en ander voedsel kunnen uiteraard geen rattengif strooien. Maar de eigenaren hebben daar wat op gevonden. Ze zetten een natuurlijke vijand van de rat in: de poes. En het werkt. Maar niet voor de volle honderd procent. Op plekken in grote steden waar sprake is van een concentratie van voedselopslag groeien de ratten tot buitensporige proporties. Een bewoner laat weten: ´´Ik zie hier ratten lopen die net zo groot zijn als een normale poes.`` En dat is geen visserslatijn.
Het is goed zes jaar geleden. Vreemde geluiden in mijn nieuw gekocht zespits-fornuis. Dagen achtereen, vooral ´s nachts. Hulp gevraagd aan een buurman. Die schroefde de bovenste plaat los. Daaronder een dikke laag schuimplastic. Een groot gat. Aangevreten. In dat gat lag een enorme rat. Hij sliep, maar werd wakker en keek verschrikt naar ons. Buurman lachte en doodde het dier snel met een paar ferme hamerslagen.
Twee jaar geleden woonde ik op het platteland. Een huisje in een buitenwijk in Goiãnia. Schitterende plek. ´s Avonds deuren en ramen open. Ik zat op de bank, keek televisie. Een nieuwsgierige rat op de drempel, ik zag hem vanuit mijn rechterooghoek. Ik was te laat om de deur te sluiten. Het leidde tot een achtervolging in het huisje, die eindigde in de badkamer. Daar sloeg ik de rat dood met een bezem. Het donkerrode bloed van het diertje spoot alle kanten op. Ratten in je huis? Ik lieg tenminste niet.