Het Laatste Debat (65)

Het is vrijdagavond 29 oktober 2010. De televisiesoap ´Passione` op de nationale televisiezender van het machtige Rede Globo loopt op een einde. Het is na tienen en miljoenen Brazilianen zetten zich schrap voor de televisie. Het laatste debat tussen de twee kandidaten voor het presidentschap in Brazilië staat op het punt te beginnen. Dilma Roussef van de politieke partij PT en José Serra van de PSDB gaan het volk nog één keer uitleggen hoe zij denken het land te besturen.
Rede Globo kiest voor de volgende opzet: tachtig Brazilianen in de zaal, uit verschillende streken van het land en met verschillende achtergronden. Zoals een advocaat, een leraar, een bakker. Deze tachtig weten nog niet op wie ze gaan stemmen, daarom zitten ze in die zaal. Achter Roussef en Serra een verlichte landkaart van Brazilië. Om de beurt drukken de twee op een deel van die kaart. Dan verschijnt een naam van één van de tachtig genodigden, de staat waar hij of zij woont en een onderwerp.
De genodigde stelt zich voor en stelt een vraag. Vervolgens krijgen de kandidaten in eerste instantie twee minuten ieder om te reageren op het onderwerp. Daarna nog twee keer twee minuten. William Bonner, hoofdredacteur, programmaleider en presentator van Rede Globo, en dus een zeer bekende Braziliaan, leidt het debat met strakke hand.
Welke onderwerpen komen aan bod? Ze liggen voor de hand. De soms onbegrijpelijke, hoge en absurde belastingen, ontbossing in vooral het Amazonegebied, bijstand voor minima, gezondheid oftewel overvolle staatsziekenhuizen en nooit voldoende dokters, het milieu oftewel de vervuiling en natuurlijk, roept u maar, die eeuwige corruptie.
Dilma en José, in Brazilië heerst de cultuur van voornamen, niet van achternamen, zijn lief voor elkaar. Ze geven elkaar glimlachend en netjes een hand aan het begin van de uitzending.



Van een echt debat is geen sprake. Heikele onderwerpen, zoals abortus en euthanasie, worden gemeden. Een gemiste kans, maar niet heus. Rede Globo polariseert niet, het is een politiek spel. Bonner wil duidelijk maken aan de kijkers waar de twee voor staan. Laf is het. Laf van Rede Globo, die niet het risico wilt lopen de schuld te krijgen van een hetze tegen de één of de ander. Mocht het uit de hand lopen.
José, die in de peilingen aan de verliezende hand is, minstens tien procent achter op Dilma, probeert te steken. Indirect. ´´Corruptie is op een niet meer te tolereren niveau aanbeland.`` Daarmee doet hij Dilma en haar PT slechts een beetje pijn. Want de huidige, populaire en afscheid nemende Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva, Lula dus, is van diezelfde partij. Hij presenteerde Dilma al vroeg als zijn opvolger en met die steun zal Dilma het waarschijnlijk de komende zondag tijdens de laatste ronde van de presidentsverkiezingen wel redden.
José Serra benadrukt dat een vrije pers absoluut waarborg verdient omdat het perfect de onregelmatigheden aan het licht brengt. Dat lijkt een open deur, maar is het niet. Want vooral de fanatieke aanhang van beide partijen van de kandidaten geven de pers de schuld als er weer eens een schandaal aan de oppervlakte komt. Dan is het de pers die verzint, dan is het de pers die een hetze voert. Ja, ja.
Het is een zoutloos debat, en zonder peper. De antwoorden van Dilma en José zijn vooraf te verzinnen. En van de vele bschuldigingen over en weer tijdens de campagnes van beiden is geen sprake. Maar wie met een ander oor luistert naar de natuurlijk door Rede Globo vooraf geprogrammeerde vragen voor het tweetal, krijgt een gevoelige schok. Haarfijn wordt duidelijk waarmee het immense land mee worstelt.
Het is voor de Braziliaan bijna al ´gewoon`: een baby die sterft op de trappen van een ziekenhuis vanwege een staking van artsen, complete burgeroorlogen in de grote krottenwijken waarbij onschuldige burgers de dood vinden door verdwaalde politiekogels, het oprukken van georganiseerde drugshandel omdat grenscontrole in Brazilie nou eenmaal onbegonnen werk is. Ter verduidelijking. Brazilië grenst aan tien van de twaalf Latijns-Amerikaanse landen (buiten de Republiek Ecuador en Chili). Meer dan 15.000 kilometer grens: bossen, oerwoud, rivieren. Drugs hebben vrij ingang. Verontreiniging dan. Dichtbij huis. Brazilianen gooien nog steeds troep op straat, plastic, verf, en lozen in riviertjes. Die stinken enorm. Milieupolitie? Controle? Bestaat, zeker. Nogmaals, die grootte hè. Het vergt een verandering van mentaliteit. Die komt op gang, maar langzaam. Wellicht te langzaam, zodat het land een immense rekening op het bordje krijgt voor schoonmaak van vervuilde gronden.
Dilma en José hebben hun mond vol over meer leraren, betere scholing en vooral betere kwaliteit. Gaap. Scholing in Brazilië is soms niet meer te begrijpen. Er bestaat geen enkele landelijke norm. Scholen zijn min of meer vrij in het kiezen van een methode, vrij in het kiezen van schoolboeken. Daarbij, de Braziliaanse leerling is niet het toonbeeld van een voorbeeldige student. Vooral pubers praten in de les, spelen op hun mobieltje of slapen tijdens vroege lessen. Straffen? Uit de klas sturen? Reprimandes? Vergeet het maar. Hand opsteken om een plasje aan te vragen? Nee, opstaan en de klas uit wandelen. En een kwartiertje later terugkeren.
Nog eentje, want anders wordt het een te lange klaagzang. Het recht van de arbeider. Die is er. Zij of hij kan zich laten registreren en krijgt een werkboekje. De baas tekent dat werkboekje af. Bij werkloosheid recht op een paar maanden uitkering. Recht op een karig pensioen. De realiteit? De helft van de arbeiders is niet geregistreerd. Dat komt tijdens de debat naar voren. Want de baas moet aan ´aanvullende kosten`, zoals dat pensioen en die werkloosheidsuitkering, fors meebetalen. Daardoor wordt een arbeider dubbel zo duur voor de baas.
Dus kiest hij ervoor de arbeider iets meer te betalen als zij of hij afziet van registratie. Tja. De arbeider staat vaak met de rug tegen de muur. Geen werk of keuze voor een baan zonder afgetekend werkboekje.
Schrijnender is de in Brazilië genoemde ´slavenarbeid`. Op het onmetelijke platteland worden arbeiders geronseld, die onder smerige omstandigheden en vaak zonder loon hele dagen in de hete zon suikerriet kappen of fruit plukken. Ze trappen in valse voorwendsels van rijke herenboeren. Onder het mom van meebetalen aan onderdak en eten resteert er amper nog loon. De barakken waarin de arbeiders wonen, zijn viezer dan in krottenwijken en er is vaak niet eens stromend water en een toilet. Controle? Hetzelfde liedje!
Dilma Roussef weet het, José Serra weet het, de PT weet het, de PSDB weet het, de 135 miljoen kiesplichtigden in Brazilië weten het. Die 135 miljoen kiezen zondag 31 oktober 2010 definitief hun nieuwe president. Het moet gek lopen wil Dilma niet de eerste vrouwelijke president van Brazilië worden.
Een peiling toont dat ruim tachtig procent dik tevreden is over acht jaar regering Lula. Eerlijkheid gebiedt te zeggen dat Lula het goed heeft gedaan. De slissende en slecht Portugees sprekende president van 193 miljoen Brazilianen is in het hart gesloten, een man van het volk. Eerlijk gebiedt ook te zeggen dat Lula de economische wind in de rug had. Het gaat zowaar niet slecht met zijn landje.
Veel Brazilianen kiezen voor voortzetting van het beleid Lula, dus voor Dilma. Dat laat de PT-kandidate steevast in haar campagne weten, ´dat beleid uit te bouwen`. Slim, maar toch ook voorspelbaar.
De PT kan de vlag alvast strijken. Het zal zondagavond laat zonder meer een groot feest worden bij de vele duizenden politieke bijeenkomsten van deze partij in het hele land. Lula kan tevreden zijn. Hij wint eigenlijk voor de derde keer. In 2002 het presidentschap, in 2006 zijn herverkiezing en zondag zet hij zijn pupil op de troon. Voorwaar een prestatie. En Dilma Rousseff? Zij krijgt het moeilijk, zij heeft niets van het charisma van Lula. Dilma is een beetje grijs, ondanks al haar inzet om populair over te komen. Ze heeft het net niet. Ze heeft wel één groot voordeel en dat zal ze zeker ook ´uitbouwen`. Ze is vrouw.