Inveja (51)

Brazilianen kennen het begrip ´inveja`. Niemand is in staat om dat begrip met één woord te vertalen. Het is én nijd, én afgunst, én jaloezie. Ook wordt het vaak gecombineerd met roddelen, om het lekker aan te dikken.
Eens kijken wat de Braziliaanse literatuur zegt over inveja. Vrij vertaald komt het hier op neer: ´´Het is afgunst van een persoon ten opzichte van een ander. Afgunst vanwege een mooie auto, een mooie carrière. Of omdat zij of hij wil zijn zoals die ander is, beseffende dat het nooit zal lukken. Oorzaken? Te weinig intelligentie of fysiek minder. Inveja komt voor uit egocentrisme en het niet kunnen en willen accepteren dat een ander beter is of het beter heeft. Mensen vechten om macht, rijkdom en status. Mensen die dat gevecht verliezen, blijven achter met een leeg gevoel en afgunst. In de psychologie wordt inveja verklaard als een mechanisme van verdediging van de zwakkere ten opzichte van de sterkere.``
Zover de theorie. Nu de praktijk. Inveja kan werkelijk desastreuze gevolgen hebben voor relaties binnen families en vrienden. Brazilianen zijn een uiterst creatief volkje. In menig opzicht, maar vooral in het trekken van ´conclusies in geval van inveja`. Hoe? Nou, buren zien de jonge aantrekkelijke en succesvolle buurman instappen in een voor hen onbekende auto met achter het stuur een voor hen onbekende en aantrekkelijke vrouw.
Een perfecte voedingsbodem voor inveja. ´´Heb je het gezien? André stapt zomaar bij die vrouw in de auto? Ken jij haar? Ik ook niet. Vreemd. Hij doet dat nooit, hij is altijd samen met zijn eigen vrouw. Heb je die ruzies tussen hen gehoord de laatste tijd? Misschien is zij zijn maitresse. Het zal me niet verbazen hoor.``
Onschuldig geroddel? Ja. Maar het kan snel uit de hand lopen. Want buren hebben buren, vrienden, kennissen, kennen de straat, de buurtsuper, praten veel. Het praatje reist aldus verder: ´´André is gezien met een blonde vrouw in een auto. Ze haalde hem thuis af. Wat een schande zeg. Hij verbergt het niet eens. Tja, zijn huwelijk is vier keren niks. Geen wonder. Jazeker, het is een stoot. En jong. Nooit gedacht van hem.``
Vooropgesteld. De vrouw bij wie André instapte, was zijn bloedeigen zuster. Die had hij een lange tijd niet gezien. Geen tijd, te druk, familie-omstandigheden. Volkomen natuurlijk. Maar het kwaad is geschied. De afgunst en jaloezie hebben armen en benen gekregen. De buurt is er nu van overtuigd dat André overspel pleegt. Op te lossen? Natuurlijk. Aan André vragen hoe dat nu zit met die vrouw? Maar het gebeurt niet. Werkelijk bizar en werkelijk waar. In een land waar niemand zich ervoor schaamt persoonlijke vragen te stellen en persoonlijke antwoorden te geven, wordt op dit gebied de mond gehouden. Het lijkt op een uitdijend spinnenweb. Het slachtoffer van de inveja is de spin, die midden in het web zit. Om hem heen wordt de inveja geweven, zonder dat de spin het in de gaten heeft.
Uit eigen dagboek. De eerste serieuze stappen in Brazilië dateren van 2001. Een relatie ontstaat in Goiãnia met een vrouw. Haar familie is groot, vier broers, drie zusters. Moeder is zwaar gelovig. Familie heeft het niet breed. Wat heet, tegen de armoedegrens aan. Een broer van mijn geliefde heeft een vriendin. Zij is een naar mens. Vind ik. Het botert niet tussen ons. Ik zorg voor de familie, koop lekker eten. Ze ziet het met lede ogen aan.
Op een zondag ga ik met mijn vriendin naar een park. Wandelen. We komen terug. Moeder, broers en zusters kijken ons aan met vijandige blikken. Niemand zegt wat. Vriendin maant: ´´Ga naar de slaapkamer, ik zeg je later wel wat er aan de hand is.`` Oké. Later komt ze de slaapkamer binnen. En? ´´Nou, die vriendin van mijn broer heeft ons gezien op het moment dat we een seksmotel binnen gingen.`` Wat? We waren de hele middag in het park? Waarom zegt niemand wat? Waarom gelooft iedereen haar? Vriendin haalt de schouders op. ´´Maak je niet druk, het is slechts inveja.``
Het tweede voorval is ernstiger. Het gebeurt in hetzelfde huis. Het is een waanzinnige blunder mijnerzijds. Ik had het nooit moeten doen. Uitleg. Voor de relatie met mijn vriendin had ik een ander. Ook in Goiãnia. Die liefde hield geen stand, maar we zijn altijd maatjes gebleven. Ik nodig ex uit in het huis van nieuwe vriendin. Met een reden. Ik had haar eens beloofd geld te geven voor een studie die ze niet kon betalen. Een oude belofte. Dat geld heb ik nu bij me en wil het haar geven. Maar niet zomaar in het openbaar. Ex komt, met haar nieuwe vriend. Het gaat goed, tot het moment dat ik haar roep om in de slaapkamer te komen. Ik sluit snel de deur, pak geld en geef het aan haar. De scène duurt maximaal dertig seconden. Dertig tellen te lang.
We stappen de woonkamer weer in. Een enorm kabaal begint. Ex en haar vriend verlaten op een drafje het huis. Ik begrijp er niets van. Mijn vriendin is laaiend. ´´Wat deed je met haar in de slaapkamer? Mijn zus heeft gezien dat jullie elkaar kusten? Wat denk je wel!`` Ik ben met stomheid geslagen en leg uit. Maar het helpt niks. ´´Mijn zus heeft het gezien!`` Die zus is altijd jaloers op me. Ze heeft een nare relatie met een man, die haar vaak slaat. Ze heeft nooit geld. Nu ziet ze haar jongere zus met een ´rijke` gringo. Maar de deur was dicht, ze kan niets hebben gezien. Onmogelijk. Daarbij, ik moest geld pakken, dat had ik goed opgeborgen, dat weet mijn vriendin. Het duurde amper een halve minuut. Hoe kan ik dan nog tijd hebben voor een zoen?
Onbegonnen werk. Het duurt dagen voordat de storm luwt. Voor hetzelfde geld word ik zonder pardon het huis uitgezet. Die zus zal nooit meer met me praten over het delicate voorval. Ze zal me nooit vragen of ik gekust heb in die slaapkamer. Ik ben het slachtoffer, ik ben de spin. De vriendin wordt later mijn vrouw. Het huwelijk zal ook geen stand houden. Het is een ander verhaal, maar haar familie is zeker van invloed op de scheiding.
Mijn huidige vriendin heet Belgna Ribeiro Ramos. Ze is 44 jaar en studeert begin volgend jaar af als lerares aardrijkskunde. Een vrouw met een eigen verleden, laat ik het netjes zeggen. Gezegend met een goed stel hersens. Wat is het toch met die inveja, vraag ik haar. ´´Mensen accepteren niet het succes van anderen. Ze willen dat kapotmaken. Het zijn negatieve gevoelens. Ja, en waarom niemand de persoon in kwestie direct aanspreekt, ik weet het niet. Op dat gebied zijn maar weinig mensen direct.``
Een zus van Belgna heeft een vriend. Dat is nieuws, want zus is getrouwd. Haar man is alcoholist, het huwelijk stelt niets (meer) voor. Ze vertelt aan haar familie over haar nieuwe liefde. Slim. Dat is alvast heel wat gras voor heel wat voeten wegmaaien. Daar blijft het echter bij. Niemand vraagt aan haar hoe het verder moet of zegt wat ze ervan vinden. Maar achter haar rug wordt zeker gesproken. De nieuwe liefde heeft centjes, hij wil haar een auto geven. En, en, en...
Inveja is diep geworteld in de Braziliaanse cultuur. In alle klassen. Het blijft altijd bestaan. Het gevoel is dat veel gringo´s in Brazilië het slachtoffer zijn geweest en zullen worden van die indringende en aparte manier van afgunst en jaloezie. De beste raad aan hen is schouders ophalen, het ene oor in, het andere uit. Ga er zeker niet op in, dat wordt eerder gezien als een schuldverklaring. Regel twee: geef geen aanleiding. André moet zijn zus thuis uitnodigen als zijn vrouw er ook is. Regel drie: denk na voordat je iets doet dat verwarring kan opleveren. Voordat je in het huis van je vriendin je ex uitnodigt in een slaapkamer. Tel tot tien. Of liever, tot dertig.